Ξενοφών

I

(Αθήνα 430; – 354; π.Χ.). Πολυγράφος, ιστορικός και φιλόσοφος. Την εποχή των Τριάκοντα Τυράννων φέρεται ότι πολέμησε εναντίον των δημοκρατικών του Θρασύβουλου, έπειτα από τη νίκη των οποίων, αν και αμνηστεύτηκε, έφυγε από την Αθήνα. Πρώτα έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Κύρου εναντίον του αδελφού του Αρταξέρξη B’, βασιλιά της Περσίας: μετά τον θάνατο του Κύρου στη μάχη στα Κούναξα και τη δολοφονία των Ελλήνων στρατηγών, ο Ξ., επικεφαλής των Ελλήνων μισθοφόρων, κατόρθωσε να τους οδηγήσει μέσω της Περσίας στην Ελλάδα. Αυτή είναι η περίφημη «κάθοδος των μυρίων», που αφηγήθηκε ο ίδιος σε ένα από τα γνωστότερα έργα του, την Κύρου Ανάβασιν. Όταν στα 400 π.Χ. ξέσπασε πόλεμος Σπάρτης και Περσίας, τέθηκε επικεφαλής των Ελλήνων μισθοφόρων που πολέμησαν στην υπηρεσία της Σπάρτης, στην οποία έμεινε πάντα πιστός: έλαβε μέρος στην εκστρατεία του βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαου κατά του Φαρνάβαζου και το 394 πολέμησε με το μέρος των Σπαρτιατών εναντίον των ίδιων των συμπατριωτών του.

Έπειτα από αυτό οι Αθηναίοι τον καταδίκασαν σε εξορία και δήμευσαν την περιουσία του. Τότε ο Ξ. αποσύρθηκε σε ένα μεγάλο κτήμα που του χάρισαν οι Σπαρτιάτες στο Σκιλλούντα, από όπου όμως διώχτηκε όταν οι Σπαρτιάτες ηττήθηκαν από τους Θηβαίους στη μάχη των Λεύκτρων (371 π.Χ.). Κατάφυγε τότε στην Κόρινθο, αν και οι Αθηναίοι είχαν ανακαλέσει το διάταγμα της εξορίας του και δεΝ θέλησε να ξαναγυρίσει στην Αθήνα, άφησε όμως τους γιους του να καταταχτούν ως ιππείς στον αθηναϊκό στρατό. Ο ένας από αυτούς, ο Γρύλλος, σκοτώθηκε στη μάχη της Μαντινείας (362) και οι αρχαίοι ύμνησαν εξίσου τον ηρωισμό του νέου και την ηρεμία με την οποία ο πατέρας του πληροφορήθηκε τον θάνατό του.

Από τα ιστορικά έργα του, εκτός από την Aνάβασιν, πρέπει να αναφερθούν τα Ελληνικά, στα οποία συνεχίζει την αφήγηση του Θουκυδίδη έως το 362 π.Χ., τη Λακεδαιμονίων πολιτεία και την Κύρου παιδείαν, όπου εκφράζει τα πολιτικά και ηθικά ιδανικά του. Η Αθηναίων πολιτεία, κείμενο χλευαστικό της αθηναϊκής δημοκρατίας, που φέρεται με το όνομά του, δεν φαίνεται γνήσιο έργο του Ξ. Εκτός από μια σειρά μικρότερων συγγραμμάτων με τεχνικό χαρακτήρα (Ιππαρχικός, Περί ιππικής, Κυνηγετικός και Περί προσόδων), πρέπει να αναφερθούν η ομάδα των «σωκρατικών» έργων του, όπου επιδιώκει να εξάρει και να υπερασπιστεί την προσωπικότητα του Σωκράτη, του οποίου ο Ξ. ήταν μαθητής: την Απολογία Σωκράτους, τα Απομνημονεύματα (το σημαντικότερο), τον Οικονομικό και το Συμπόσιο.

Όχι πολύ πρωτότυπος στις ηθικοπολιτικές ιδέες του, εκφράζει πιστά το αριστοκρατικο-συντηρητικό και φιλοσπαρτιατικό πρόγραμμα, και ελάχιστα βαθύς στο ιστορικό του έργο (εκτός από τα στρατιωτικά ζητήματα, όπου είναι πραγματικά αρμόδιος), ο Ξ. υμνήθηκε ως συγγραφέας, μέχρι του σημείου να ονομαστεί «αττική μέλισσα» για την καθαρότητα της γλώσσας και του ύφους του. Παρά το ότι και στο σημείο αυτό η νεότερη κριτική έχει όχι λίγες επιφυλάξεις, ο Ξ. παραμένει ουσιώδης πηγή για την αρχαία ιστορία και τη μελέτη της ώριμης αττικής διαλέκτου.

Ξενοφών: υποθετική προτομή του, που βρίσκεται στην έπαυλη Άλμπανι της Ρώμης. Το έργο του, παραμένει ουσιώδης πηγή για την αρχαία ιστορία και τη μελέτη της ώριμης αττικής διαλέκτου.

II

Όνομα διαφόρων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

1. Συγγραφέας από την Έφεσο (πιθανόν του β’ μισού του 2ου αι. μ.Χ.). Ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή του. Στο μυθιστόρημα του Εφεσιακά, σε 5 βιβλία, αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού ζευγαριού, του Αβροκόμη και της Άνθειας, που κατορθώνουν τελικά, ύστερα από αναρίθμητες περιπέτειες, να ξανασμίξουν. Το γεγονός ότι το λεξικό της Σούδας αναφέρει 10 βιβλία των Εφεσιακών και όχι 5 κάνει πιθανή την υπόθεση ότι το έργο του που διασώθηκε αποτελεί μια επιτομή του πρωτότυπου.

2. Μυθιστοριογράφος από την Κύπρο. Έγραψε το μυθιστόρημα Περί του Αδώνιδος.

3. Μυθιστοριογράφος από την Αντιόχεια. Κανένα έργο του δνε διασώθηκε.

4. Ιστορικός συγγραφέας. Έγραψε την Ιστορία Αννιβαϊκή, που δεν διασώθηκε.

III

Άγιος της Αν. Ορθόδοξης Εκκλησίας. Συγκλητικός αρχικά στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, ασκήτεψε ο ίδιος, η γυναίκα του Μαρία και τα παιδιά τους Αρκάδιος και Ιωάννης, σε διαφορετικές ο καθένας ερήμους της Παλαιστίνης. Ο ομαδικός αυτός ασκητισμός οφείλεται στο γεγονός ότι, τα δύο παιδιά τους, που πηγαίναν στη Βηρυτό για να σπουδάσουν νομικά, σώθηκαν από ναυάγιο. Η σωτηρία τους αυτή θεωρήθηκε θεία επέμβαση. Η μνήμη του τιμάται στις 26 Ιανουαρίου.